Biurowiec Hansa Poelziga we Wrocławiu
 nr rej. A/5251/126 z 15.02.1962[1]
| |
 Biurowiec Hansa Poelziga | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Architekt | |
| Inwestor |
Junkernstrase-Baugesellschaft G.m.b.H. |
| Kondygnacje |
pięć |
| Powierzchnia użytkowa |
7000 m2 |
| Rozpoczęcie budowy |
1912 |
| Ukończenie budowy |
1913 |
Położenie na mapie Polski  | |
| 51,107855°N 17,035098°E/51,107855 17,035098 | |
Biurowiec Hansa Poelziga – budynek handlowo biurowy znajdujący się w narożniku ulic Łaciarskiej i Ofiar Oświęcimskich 38/40 we Wrocławiu, jedno z najlepszych dzieł architekta Hansa Poelziga.
Historia i architektura budynku
[edytuj | edytuj kod]W 1908 roku w ramach regulacji ulicy Ofiar Oświęcimskich i Łaciarskiej, wyburzono kamienice stojące przy ulicy Łaciarskiej 2/3[2].
Budynek został wzniesiony na planie litery "U" w latach 1912-1913, przez wrocławską firmę Lolat Eisenbeton Breslau A. G.[3] na zlecenie spółki Junkernstrasse-Baugesellschaft G.m.b.H.[3]. Zajmował powierzchnię 1170 m2 na parterze i ma kształt zbliżony do prostokąta. Dwa skrzydła główne ustawione są prostopadle do siebie i biegną wzdłuż ul. Łaciarskiej i Ofiar Oświęcimskich. W środku znajduje się prostokątny dziedziniec zamknięty skrzydłem oficyny[4].
Pierwsze projekty nowego budynku zostały przedstawione w latach 1909–1911 przez Alvina Wedemanna. W październiku 1911 roku Hans Poelzig przedstawił swoją pierwszą wersję projektu budynku, w którym główną rolę kompozycyjną odgrywały wertykalne podziały akcentujące wielopiętrowe ramy[2][5]. Ramy te były podstawą konstrukcji każdego piętra; Poelaiz zaprojektował siedem nakładających się na siebie ram żelbetonowych w kształcie odwróconej litery "U"[6], zespolonych z żelbetonowymi stropami. Ramy dodatkowo były poszerzane względem każdej następnej kondygnacji: w części parterowej miały 11.75 metrów rozpiętości a na piątej kondygnacji 12,75 metrów[5]. W ten sposób wyższe piętra były nadwieszone nad ulicą co zwiększyło powierzchnię użytkową budynku. Dzięki braku podpór wewnętrznych przestrzeń poszczególnych pięter można było łatwo dostosowywać do aktualnych potrzeb i funkcji handlowych i biurowych.
Zaakceptowana i ostateczna wersja projektu powstała w 1912 roku. Główną zmianą w stosunku do wcześniejszej wersji była zmiana kompozycji, w której akcenty położono na horyzontalny układ poszczególnych kondygnacji, ramy zostały cofnięte i częściowo zamaskowane wysuniętymi przed lico gzymsami międzyokiennymi wzmocnionymi potężnymi żłobkowanymi konsolami[2][5]. Pozostała część ram rozmieszczonych rytmicznie co 4,3 metra były widoczne zarówno od strony ulicy jak i dziedzińca[5]. Szkielet budynku składa się z regularnych przęseł: jedenastu od strony ul. Ofiar Oświęcimskich, 4 od ulicy Łaciarskiej i trzech od narożnika[7]. Charakterystycznym elementem elewacji budynku był zaokrąglony narożnik na zbiegu ulic oraz nadwieszające się wspornikowo nad ulicą pasy stropów, które wraz ze ściankami podparapetowymi sprawiały wrażenie pasów belkowania[5]. Elewacja w większości jej powierzchni była pozbawiona dekoracji. Wyjątek stanowiły geometryczne głowice słupów oraz ażurowa balustrada niewielkiego tarasu okalającego budynek na wysokości piątej kondygnacji cofniętej o 120 cm w stosunku do pozostałych. Część parterowa wypełniona była dużymi witrynami sklepowymi a na pozostałych kondygnacjach umieszczono duże trójdzielne okna[8]. Od strony dziedzińca elewacja jest licowana białą glazurowaną cegłą. Cały budynek pokryty jest obecnie płaskim dachem; pierwotnie był to dach eliptyczny dwupołaciowy[7].
Na parterze budynku, przez dłuższy czas znajdowały się pomieszczenia sklepowe, m.in. swoją siedzibę miał tu pierwszy we Wrocławiu sklep firmy Elektrolux[a][5]. Wyższe piętra początkowo były jednoprzestrzenne, dwu i trzytraktowe[7], najczęściej podzielone lekkimi ściankami działowymi na potrzeby biurowe. W latach późniejszych w centralnej części każdego piętra utworzono korytarz a po obu jego stronach pomieszczenia biurowe i pomieszczenia właściciela[5][7]. Trzecią i czwartą kondygnację zajmowała miejska szkoła kupiecka dla chłopców i dziewcząt[2]. Komunikację pionową zapewniały klatki schodowe znajdujące się w skrzydle od ul. Ofiar Oświęcimskich: klatka główna znajduje się w trzecim przęśle od strony narożnika a klatka pomocnicza w ostatnim. W tym samym ostatnim przęśle znajduje się przejazd prowadzący na dziedziniec[7][2].
Według Krystyny Kirschke budynek dzięki elewacji o horyzontalnym układzie i specyficznej ramowej konstrukcji żelbetonowej stał się pierwowzorem dla nowoczesnych europejskich wielofunkcyjnych domów handlowych[3]. W 1938 roku, po nocy kryształowej, miasto przejęło budynek na cele biurowe[7][2].
Kino Urania
[edytuj | edytuj kod]W części narożnej budynku, w latach 1912-1924 funkcjonowało kino Urania należące początkowo do spółki Schlesische Urania GmbH mającej na celu organizowania przedstawień filmowych i wykładów edukacyjnych. Pokazy filmowe rozpoczęły się w budynku 22 grudnia 1912 roku (premierowe), a dla szerszej publiczności od 24 grudnia. Przed ekranem znajdowała się fontanna uruchamiana podczas przerw między projekcją filmów. Na pierwszym piętrze, od stycznia 1913 roku, funkcjonowała sala wykładowa, w której organizowano odczyty, prelekcje i towarzyszące im prezentacje filmów. Początkowo kino funkcjonowało pod wspólną nazwą Shlesische Urania, po otwarciu sali wykładowej istniało już pod dwoma nazwami: "Shlesische Urania" (sala wykładowa na 1 piętrze), gdzie prezentowano głównie filmy dokumentalne, oraz "Urania-Kino-Theater" (sala kinowa na parterze), gdzie prezentowano popularne filmy fabularne i komediowe. Sala wykładowa została zamknięta w 1913 roku a sala kinowa w 1914 roku. 6 lutego 1915 roku ponownie otworzono w budynku kino pod tą samą nazwą, które od 1916 funkcjonowało jako "Lichtspielhaus"[b]. Jej właścicielem był wówczas Ernst Riegner. Kino mogło pomieścić 291 widzów i posiadało ekran o szerokości 7,5 metrów. Funkcjonowało do 1924 roku[10]. W 1925 roku parter budynku został przebudowany na potrzeby firmy M.Steiner & Sohn AG[11][c].
Po 1945 roku
[edytuj | edytuj kod]Działania wojenne w 1945 roku nie zniszczyły znacząco budynku z wyjątkiem ostatniego piętra. Budynek do 1992 roku był użytkowany przez Biuro Projektowo-Badawcze Budownictwa Ogólnego "Miastoprojekt"[2]. W 1968 roku budynek był przebudowywany[12]. Budynek podniesiono o jedną kondygnację, która przed 1945 rokiem spełniała rolę strychu[2]. Od 1992 roku znajdował się tu III Oddział Banku Zachodniego SA. W 1995 roku budynek został wyremontowany i przebudowany na potrzeby banku (m.in. Obszar Logistyki i Zarządzania Nieruchomościami)[4]. W powojennej historii budynku w jego murach znajdował się również Teatr Pantomimy (sale do prób), Klub Studencki „Pałacyk” (przeniesiony tymczasowo z ulicy Tadeusza Kościuszki na czas remontu macierzystej siedziby) i Prokuratura Apelacyjna[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2018-05-21].
- ↑ a b c d e f g h Harasimowicz 1997 ↓, s. 233.
- ↑ a b c Kirschke 2005 ↓, s. 100.
- ↑ a b Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 270.
- ↑ a b c d e f g h Kirschke 2005 ↓, s. 195.
- ↑ Zdjęcie projektu konstrukcji żelbetonowych ram
- ↑ a b c d e f Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 271.
- ↑ Kirschke 2005 ↓, s. 196.
- ↑ Elektrolux becomes Electrolux. electroluxgroup.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-22)].
- ↑ Dębski 2009 ↓, s. 145-147.
- ↑ Dębski 2009 ↓, s. 147.
- ↑ Małachowicz 1985 ↓, s. 330.
- ↑ Odkrywamy Wrocław: Biurowiec Hansa Poelziga
Uwaga
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pisownia nazwy firmy uległa zmianie w 1957 roku z Elektrolux na Electrolux[9].
- ↑ W 1916 rokiem kinem kierował Georg Rienger. Po I wojnie światowej kino przeszło w posiadanie spółki Gotthilf & Baron[5].
- ↑ Firma M.Steiner & Sohn AG zajmowała się produkcją i sprzedażą łóżek i mebli z drewna i metalu, pościeli tekstylnej i dodatków do łóżek, a także handlowała artykułami wyposażenia sypialni i innymi artykułami wyposażenia wnętrz.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t.I. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Zygmunt Antkowiak: Ulice i place Wrocławia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890–1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6. OCLC 69298255.
- Andrzej Dębski: Historia kina we Wrocławiu w latach 18961918. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009. ISBN 83-7085-918-6. OCLC 69298255.